‘VREDE DOOR RECHT’

Een aan Andrew Carnegie opgedragen Vredesmars

Op 11 mei 1903 doneerde de Amerikaanse staalmagnaat en filantroop Andrew Carnegie (1835-1919) een substantieel kapitaal voor het stichten van een ‘Vredestempel’ in de Nederlandse regeringsstad Den Haag. Op 28 augustus 1913 werd het Vredespaleis groots en plechtig officieel geopend. Overal in de stad werden, voorafgaand aan het begin van de bijeenkomst, klokken een half uur geluid. Een vreedzamere wereld leek op komst.

Tijdens de plechtigheden was bovendien niet alleen koorzang te horen maar ook vrolijke muziek, in de nieuw aangelegde tuin gespeeld door de Koninklijke Militaire Kapel, gevestigd in Den Haag. Tenminste één lid daarvan – J.J.H. van Rosmalen – zou ongeveer tien maanden later een dankbetuiging van de rijke weldoener Carnegie ontvangen.

De muzikant
Jan Johannes Hendrik van Rosmalen was op 22 februari 1886 in Tiel geboren. Hij trouwde daar op 7 november 1908. In de burgerlijke stand werd genoteerd dat hij 22 jaar oud was en van beroep ‘stafmuzikant’. De Leidsche Courant van 2 januari 1909 berichtte over het concert dat kort tevoren in Oegstgeest was gegeven door het plaatselijke fanfarekorps Crescendo. ‘De muziek heeft onder haar nieuwen directeur, den heer J.J.H. van Rosmalen, flink vorderingen gemaakt (…)’.

Toen in 1910 het Leidsch Dagblad van 11 mei bij de gemeenteberichten meldde dat Jan Willem van Rosmalen geboren was, werd als beroep van de vader wederom genoteerd ‘stafmuzikant’. Dat beroep werd in het Haagse Bevolkingsregister op 22 mei 1912 eveneens opgeschreven: het gezin was van Leiden naar Den Haag verhuisd.

Een tot 2017 onbekend gebleven aandenken aan Andrew Carnegie
De door Carnegie gewenste omvangrijke bibliotheek binnen het Vredespaleis bevat een zeer bescheiden verzameling bladmuziek, veelal marsen met als thema Oorlog en Vrede. In het voorjaar van 2017 ontdekte de daar werkzame Rens Steenhard de in vergetelheid geraakte Mr. Andrew Carnegie’s Peace March “Vrede door Recht”, eerbiedig opgedragen aan den heer Andrew Carnegie, Ridder der Oranje-Nassau enz. De mars was geschreven ‘door J.J.H. van Rosmalen, lid der Koninklijke Militaire Kapel Regiment Grenadiers, Den Haag’ en daar in het voorjaar van 1914 in een pianoversie in druk uitgebracht.

Gaf iemand de opdracht tot componeren?
De vraag is of Van Rosmalen deze compositie op eigen initiatief schreef en liet drukken. De titel ‘Vrede door Recht’ is opvallend. De reeds lang bestaande Algemene Nederlandse Bond ‘Vrede door Recht’ was in die jaren op allerlei manieren zeer actief in het promoten en eren van het Vredespaleis en de stichter ervan, Andrew Carnegie. Deze werd de titel ‘erelid’ gegeven en een speciaal herinneringsalbum werd opgedragen aan de nieuwe Vredestempel en aan zijn stichter. Tot slot schonk de Bond aan het Vredespaleis een buste van de voorvader van het Internationaal Recht, Hugo de Groot. Het is daarom heel goed mogelijk dat het de Bond was die aan Van Rosmalen de charmante opdracht gaf voor het schrijven van deze mars.

Publiciteit
In de pers werd aandacht aan deze compositie geschonken, bijvoorbeeld in de Schiedamsche Courant van 27 juni 1914. Gemeld werd dat ‘(…) de heer J.J.H. van Rosmalen, lid der Koninklijke Militaire Kapel een door hem gecomponeerden march, onder den titel van: Mr. Andrew Carnegie’s Peace March “Vrede door Recht” [heeft] opgedragen aan den heer Carnegie, die hem een schrijven van dankbetuiging heeft doen toekomen. Op het titelblad van het muziekstuk straalt de zon der Gerechtigheid en prijkt een afbeelding van het Vredespaleis’.

Het kan dus zijn dat in het Carnegie-archief een exemplaar, vergezeld door de brief van Van Rosmalen alsmede het antwoord in concept aanwezig zijn. Het door Van Rosmalen ontvangen bedankbriefje zal hoogstwaarschijnlijk niet bewaard zijn gebleven.

Hoe verging het stafmuzikant Van Rosmalen verder?
Een markeringspunt in diens leven is ongetwijfeld het feit geweest, gemeld in het Amersfoortsch Dagblad van 2 januari 1920, dat ‘per 1 januari [1920] tot kapelmeester van het muziekkorps van het 2^e regiment veldartillerie is benoemd de heer J.J.H. van Rosmalen, thans solist bij de Koninklijke Militaire Kapel’.

In het reeds genoemde Haagse bevolkingsregister werd op de stamkaart genoteerd dat het gezin op 23 april 1923 was verhuisd naar Tiel. Daarbij valt op dat het in 1912 aangegeven beroep van stafmuzikant was vervangen door kapelmeester. Bij Koninklijk Besluit van 24 april 1959 werd besloten de eremedaille in de orde van Oranje-Nassau in goud uit te reiken aan deze ‘Toonkunstenaar te Velp’. Op 29 april 1963 overleed hij.

De bewerking voor beiaard
De Vredesmars ademt de zorgeloze sfeer van de marsen uit die tijd, waar onder meer John Philip Sousa een patent op had. Of hij (veel) is gespeeld is niet bekend. Na de ontdekking in 2017 heeft deze vrolijke muziek echter op speciale momenten al meer dan eens geklonken: vanuit de grote toren bij het Vredespaleis. Daar klinkt vanaf 3 november 1994 tweemaal per week een carillon – thans met 48 klokken – gerealiseerd door donaties uit binnen- en buitenland. Het instrument maakt deel uit van het International Network of War Memorial and Peace Carillons, online sinds 30 november 2017. De basis van dit netwerk werd gevestigd in het Vredespaleis, een logische stap mede vanwege Den Haag als ‘Internationale stad van Recht en Vrede ’.

Vanwege de herdenking van de 100^ste sterfdag van Carnegie op 11 augustus 2019 besloten de beheerders van het Network, de mars van Van Rosmalen voor beiaard te bewerken en na overleg met de bibliothecaris, deze wereldwijd online te verspreiden.

In de geboorteplaats van Andrew Carnegie – het Schotse Dunfirmline – werden in 1938 in de noord-westtoren van de kathedraal tien automatisch spelende klokken geïnstalleerd vanwege de 100^ste geboortedag van Carnegie in 1935. De reeks werd naderhand uitgebreid tot 25 klokken en voorzien van een pianoklavier voor handspel bij de zondagse kerkdiensten, bij huwelijksdiensten en bij bijzondere evenementen. Ook daar kan deze mars dus vrolijk klinken.

Bron: Heleen van der Weel, Beiaardier Vredespaleis Den Haag (www.peacecarillons.org)